Από τη μια μεριά έχουμε τη σκέψη εκείνη για την καθημερινότητά μας , τη δουλειά μας , και που πρέπει να χρησιμοποιείται με φροντίδα , με λογική και σύνεση και από την άλλη εκείνη τη σκέψη που δεν έχει καμιά απολύτως σκοπιμότητα . Αν δεν ξέρουμε αυτά τα δύο περί σκέψης , δεν μπορούμε να καταλάβουμε κάτι πολύ πιο βαθύ από αυτό που μπορεί να αγγίξει η σκέψη.
Ας προσπαθήσουμε λοιπόν, να καταλάβουμε όλη την πολύπλοκη δομή του τι είναι σκέψη , πώς η σκέψη βάζει όρους σε όλες μας τις πράξεις . Και με το να καταλάβουμε όλα αυτά , ίσως συναντήσουμε κάτι που η σκέψη δεν έχει ποτέ ανακαλύψει , κάτι στο οποίο η σκέψη δεν μπορεί να ανοίξει την πόρτα .
Γιατί η σκέψη έχει γίνει τόσο σημαντική στη ζωή μας – σαν σκέψη εννοώντας τις ιδέες , τις αντιδράσεις , τις συσσωρευμένες αναμνήσεις μέσα στα εγκεφαλικά κύτταρα . Ίσως πολλοί από σας ούτε καν έχετε κάνει μια τέτοια ερώτηση ποτέ , ή κι αν την έχετε κάνει , θα είπατε «είναι πολύ μικρής σημασίας – αυτό που είναι σημαντικό είναι το συναίσθημα» . Αλλά δεν μπορώ να καταλάβω πώς μπορεί κανείς να ξεχωρίσει αυτά τα δύο . Αν η σκέψη δεν δώσει συνέχεια στο συναίσθημα , πεθαίνει πολύ γρήγορα . Γιατί , λοιπόν , στην καθημερινή ζωή μας , τη μονότονη , βαρετή και φοβισμένη ζωή μας , έχει πάρει η σκέψη τόσο υπέρμετρη σημασία ;
Ρωτήστε τον εαυτό σας , όπως ρωτάω κι εγώ τον εαυτό μου – γιατί κάποιος είναι σκλάβος της σκέψης ; - της πονηρής , της έξυπνης σκέψης που μπορεί να οργανώνει , που μπορεί και κινεί τόσα πράγματα , που έχει επινοήσει τόσα πολλά , που έχει προξενήσει τόσους πολλούς πολέμους , που έχει δημιουργήσει τόσο πολύ φόβο , τόσο πολύ άγχος , που πάντα φτιάχνει εικόνες και κυνηγάει την ίδια της την ουρά – η σκέψη που έχει ικανοποιηθεί από τις απολαύσεις του χτες κι έχει δώσει συνέχεια σ’αυτές τις απολαύσεις στο παρόν και το μέλλον , η σκέψη που είναι πάντα ενεργητική , φλύαρη , κινητική , δημιουργική , αφαιρετική , αθροιστική , υποθετική .
Οι ιδέες έχουν γίνει για μας πολύ πιο σημαντικές από τις πράξεις – ιδέες που έχουν εκφραστεί τόσο έξυπνα στα βιβλία από διανοούμενους κάθε είδους . Όσο πιο πανούργες και πολυμήχανες είναι τόσο πιο πολύ τις λατρεύουμε καθώς και τα βιβλία που τις περιέχουν . Είμαστε αυτά τα βιβλία , είμαστε αυτές οι ιδέες , τόσο πολύ εξαρτιόμαστε από αυτές . Μια ζωή συζητάμε για ιδέες και ιδανικά και συνέχεια δίνουμε διαλεκτικά απόψεις . Κάθε θρησκεία έχει το δικό της δόγμα , τη δικιά της συνταγή , το δικό της οικοδόμημα για να φτάσει τους θεούς , και όταν ερευνούμε για την αρχή της σκέψης , αμφισβητούμε τη σπουδαιότητα όλου αυτού του οικοδομήματος των ιδεών . Έχουμε χωρίσει την ιδέα από την πράξη γιατί η ιδέα είναι πάντα αποτέλεσμα του παρελθόντος ενώ η πράξη είναι πάντα στο παρόν – δηλαδή το να ζεις είναι πάντα στο παρόν .
Φοβόμαστε να ζήσουμε και αυτός είναι ο λόγος που το παρελθόν , οι ιδέες , έχουν γίνει τόσο σημαντικές για μας . Είναι στ’αλήθεια εκπληκτικά ενδιαφέρον να προσέξει κανείς τη διαδικασία της σκέψης , να παρακολουθήσει τον τρόπο που σκέφτεται , από πού πηγάζει η αντίδραση αυτή που ονομάζουμε σκέψη . Προφανώς από τη μνήμη . Αλλά υπάρχει αρχή στη σκέψη ; Αν υπάρχει , μπορούμε να βρούμε την αρχή της – δηλαδή την αρχή της μνήμης , γιατί αν δεν είχαμε μνήμη δεν θα είχαμε καθόλου σκέψη ;
Έχουμε δει πως η σκέψη διατηρεί και δίνει συνέχεια σε μια ευχαρίστηση που είχαμε χτες και πως η σκέψη επίσης συντηρεί το αντίθετο της ευχαρίστησης που είναι ο φόβος και ο πόνος , έτσι αυτός που έχει την εμπειρία που είναι αυτός που σκέφτεται , είναι η ευχαρίστηση και ο πόνος , και επίσης , είναι η οντότητα που τρέφει την ευχαρίστηση και τον πόνο . Αυτός που σκέφτεται , ξεχωρίζει την ευχαρίστηση από τον πόνο . Δεν βλέπει ότι μέσα στην ίδια την απαίτηση για ευχαρίστηση προσκαλεί τον πόνο και τον φόβο .
Η σκέψη πάντα απαιτεί ευχαρίστηση στις ανθρώπινες σχέσεις και καλύπτει αυτή την ευχαρίστηση με διάφορες λέξεις , όπως αφοσοίωση , πίστη , βοήθεια , παροχή , υποστήριξη , υπηρεσία . Αναρωτιέμαι γιατί θέλουμε να υπηρετούμε . Τι σημαίνουν όλες αυτές οι λέξεις , βοηθώ , προσφέρω , υπηρετώ ; Ένα λουλούδι γεμάτο ομορφιά , φως και μοναχικότητα λέει «προσφέρω , βοηθώ , υπηρετώ» ; Το κάνει . Και επειδή δεν προσπαθεί να κάνει τίποτα καλύπτει όλη τη γη .
Η σκέψη είναι τόσο πονηρή , τόσο έξυπνη που παραποιεί το καθετί όπως αυτή θέλει . Η σκέψη , μέσα από την απαίτησή της για ευχαρίστηση , φέρνει τις δεσμεύσεις που κουβαλάει . Η σκέψη είναι αυτή που γεννά τη δυαδικότητα σε όλες τις σκέψεις μας . Υπάρχει βία μέσα μας που μας δίνει ευχαρίστηση , αλλά υπάρχει και η επιθυμία για ειρήνη , η επιθυμία του να’σαι καλός κι ευγενικός . Αυτό είναι που συμβαίνει συνέχεια σε όλη μας τη ζωή . Η σκέψη όχι μόνο δημιουργεί αυτή τη δυαδικότητα μέσα μας , αυτή την αντίφαση , αλλά συσσωρεύει και αμέτρητες αναμνήσεις ευχαρίστησης και πόνου , κι από αυτές τις αναμνήσεις ξαναγεννιέται . Έτσι , η σκέψη είναι το παρελθόν , η σκέψη είναι πάντα παλιά .
Επειδή κάθε πρόκληση αντιμετωπίζεται με βάση το παρελθόν – ενώ η πρόκληση είναι πάντα καινούρια – η δική μας αντιμετώπιση της πρόκλησης θα είναι πάντα ολοκληρωτικά ανεπαρκής και θα δημιουργεί αντίφαση , σύγκρουση , και όλη τη μιζέρια και τη λύπη που κληρονομούμε από αυτό . Ο μικρός μας εγκέφαλος βρίσκεται σε σύγκρουση οτιδήποτε και να κάνει . Είτε τρέφει υψηλές επιδιώξεις είτε μιμείται είτε συμβιβάζεται είτε καταπνίγει , εξιδανικεύει , παίρνει ναρκωτικά για να διευρυνθεί – οτιδήποτε και να κάνει – είναι σε μια κατάσταση σύγκρουσης και θα δημιουργηθεί σύγκρουση .
Αυτοί που σκέφτονται πολύ , είναι πολύ υλιστές γιατί η σκέψη είναι κάτι το υλικό . Η σκέψη που λειτουργεί μέσα σε ένα ορισμένο πρότυπο γίνεται ύλη . Υπάρχει η ενέργεια και υπάρχει η ύλη . Αυτό είναι όλη η ζωή . Μπορεί να νομίζουμε ότι η σκέψη δεν είναι κάτι το υλικό , αλλά είναι . Η σκέψη είναι ύλη , όπως και η ιδεολογία . Όπου υπάρχει ενέργεια γίνεται ύλη . Η ύλη και η ενέργεια αλληλοσυνδέονται . Δεν μπορεί να υπάρξει το ένα χωρίς το άλλο , και όσο πιο πολύ αρμονία υπάρχει μεταξύ τους , τόσο πιο ενεργά είναι τα εγκεφαλικά κύτταρα . Η σκέψη έχει στήσει αυτό το μοντέλο της ευχαρίστησης , του πόνου , του φόβου και λειτουργεί μέσα του εδώ και χιλιάδες χρόνια και δεν μπορεί να σπάσει αυτό το μοντέλο αφού η ίδια το έχει δημιουργήσει .
Η σκέψη δεν μπορεί να δει ένα καινούριο γεγονός . Μπορεί αυτό να γίνει κατανοητό από τη σκέψη αργότερα , λεκτικά , αλλά η κατανόηση ενός καινούριου γεγονότος δεν είναι πραγματικότητα για τη σκέψη . Η σκέψη δεν μπορεί ποτέ να λύσει ένα ψυχολογικό πρόβλημα . Η σκέψη δεν είναι ποτέ καινούρια όσο έξυπνη και να’ναι , όσο πονηρή , όσο πολυμαθής , όποια και να’ναι η δομή που έχει δημιουργήσει μέσω της επιστήμης , μέσω ηλεκτρονικών εγκεφάλων , μέσω εξαναγκασμού ή ανάγκης , και άρα δεν μπορεί ποτέ να απαντήσει σε οποιοδήποτε μεγάλο και πραγματικά σημαντικό ερώτημα . Ο «παλιός» εγκέφαλος δεν μπορεί αν δώσει λύση στο τεράστιο πρόβλημα της ζωής .
Η σκέψη εξαπατά , γιατί μπορεί να εφεύρει το οτιδήποτε και να βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν , μπορεί να μας ξεγελάσει με τα πιο εκπληκτικά κόλπα και άρα δεν μπορούμε να την εμπιστευόμαστε . Αλλά αν καταλάβεις όλη τη δομή του πώς σκέφτεσαι , γιατί σκέφτεσαι , τις λέξεις που χρησιμοποιείς , τον τρόπο συμπεριφοράς σου στην καθημερινή σου ζωή , τον τρόπο με τον οποίο μιλάς στους ανθρώπους , τον τρόπο με τον οποίο φέρεσαι στους ανθρώπους , τον τρόπο που περπατάς , τον τρόπο που τρως – αν κατανοήσεις όλα αυτά τα πράγματα τότε το μυαλό σου δεν θα σε παραπλανήσει , γιατί τότε δεν υπάρχει τίποτα να παραπλανηθεί .
Ο νους τότε δεν είναι κάτι που απαιτεί , που υποδουλώνει . Γίνεται απρόσμενα σιωπηλός , ευπροσάρμοστος , ευαίσθητος , μοναχικός και σ’αυτή την κατάσταση δεν υπάρχει εξαπάτηση ή τίποτα άλλο παρόμοιο . Έχετε παρατηρήσει ποτέ ότι όταν είσαστε σε μια κατάσταση απόλυτης προσοχής , ο παρατηρητής , αυτός που σκέφτεται , το κέντρο , το «εγώ» , σταματάει να υπάρχει ; Σ’αυτή την κατάσταση η σκέψη αρχίζει να σβήνει μέχρι να εξαφανιστεί .
Αν κάποιος θέλει να δει κάτι πολύ καθαρά , πρέπει το μυαλό του να είναι πολύ ήρεμο , χωρίς προκατάληψη , φλυαρία , συζήτηση, εικόνες – όλα αυτά πρέπει να μπουν στην άκρη για να «δει» . Και μόνο μέσα σε σιωπή είναι που μπορείτε να παρακολουθήσετε την αρχή της σκέψης – όχι όταν ψάχνετε , όταν κάνετε ερωτήσεις, περιμένοντας για μια απάντηση . Έτσι , λοιπόν , μόνο όταν είστε εντελώς σιωπηλός , όταν όλο σας το «είναι» είναι εντελώς σιωπηλό , και έχοντας αναρωτηθεί για το «ποια είναι η αρχή της σκέψης» , τότε μόνο θα αρχίσετε να βλέπετε , μέσα απ’αυτή τη σιωπή , πώς παίρνει μορφή η σκέψη .
Όταν υπάρχει η συνείδηση του πώς γεννιέται η σκέψη , τότε δεν υπάρχει ανάγκη να ελέγξεις τη σκέψη . Ξοδεύουμε πάρα πολύ χρόνο και πάρα πολύ ενέργεια σ’όλη τη ζωή μας , όχι μόνο στο σχολείο , προσπαθώντας να ελέγξουμε τη σκέψη μας – «Αυτή είναι κακή σκέψη , πρέπει να την απωθήσω» . Υπάρχει μια συνεχής μάχη μεταξύ της μιας και της άλλης σκέψης , της μιας επιθυμίας και της άλλης , της μιας απόλαυσης που υπερισχύει όλων των άλλων . Αλλά όταν υπάρχει συνείδηση της αρχής της σκέψης , τότε δεν υπάρχουν αντιφάσεις στη σκέψη .
Όταν ακούσετε μια δήλωση όπως «Η σκέψη είναι πάντα παλιά» ή «Ο χρόνος είναι πόνος» , η σκέψη αρχίζει να τη μεταφράζει και να την ερμηνεύει . Αλλά η μετάφραση και η ερμηνεία αυτή βασίζεται στη γνώση και την εμπειρία του χτες , έτσι λοιπόν θα ερμηνεύετε μονότονα σύμφωνα με τη διαμόρφωση . Αλλά αν κοιτάξετε αυτές τις φράσεις και δεν τις ερμηνεύσετε , αλλά απλά τους δώσετε την πλήρη φροντίδα σας (όχι τη συγκέντρωσή σας) θα ανακαλύψετε ότι δεν υπάρχει ούτε παρατηρητής ούτε παρατηρούμενο , ούτε σκεφτόμενος ούτε σκέψη .
Μην πείτε «ποιο άρχισε πρώτα;» Είναι ένα έξυπνο επιχείρημα που δεν οδηγεί πουθενά . Μπορείτε να παρατηρήσετε στον εαυτό σας ότι όσο δεν υπάρχει σκέψη –που δε σημαίνει μια κατάσταση αμνησίας ή κενού – όσο δεν υπάρχει σκέψη που να παράγεται από τη μνήμη , την εμπειρία ή τη γνώση , που ανήκουν όλες στο παρελθόν , δεν υπάρχει καθόλου σκεφτόμενος .Αυτό δεν είναι καμιά φιλοσοφική ή μυστικιστική υπόθεση .
Ασχολούμαστε με πραγματικά γεγονότα , και θα βεβαιωθείτε ότι , αν έχετε προχωρήσει μέχρι εδώ στο ταξίδι , θα αντιδράσετε σε μια πρόκληση , όχι με τον παλιό εγκέφαλο , αλλά με έναν εντελώς καινούριο .
«Η Απελευθέρωση από το γνωστό» - Τζιντου Κρισναμούρτι
Μεταφραση: Ν.Πιλαβιος
