Πώς βλέπει ο βουδισμός το θάνατο και τη γέννηση.
Ομιλία του γνωστού βουδιστή, υποψήφιου για το Νόμπελ ειρήνης, Θιτς Νατ Χαν.
http://www.youtubetranslations.gr/
O διαλογισμος μπορει να σε βοηθησει να αγγιξεις τη φυση σου εκεινη που είναι ελευθερη από γεννηση και θανατο.
Οπως είπε ο χημικός Λαβουαζιέ, ακριβώς όπως τα χημικά στοιχεία της ύλης είναι άφθαρτα (δηλαδή διατηρούν αναλλοίωτες τις ιδιότητες και τις δομές τους, παρά τις συγκρούσεις των ατόμων μεταξύ τους), με τον ίδιο τρόπο και άλλες μορφές της ύλης, όπως τα ανθρώπινα πρόσωπα (οι ξεχωριστοί άνθρωποι), είναι και αυτές άφθαρτες και συνεχίζουν να διατηρούν τις ιδιότητες και τη μορφή τους αδιάσπαστα μέσα στο χρόνο.
Έτσι η προσωπικότητα (ψυχολογία και συνήθειες/μνήμες) καθώς και η ίδια η σωματική τους μορφή συνεχίζει να υπάρχει και μετά το θάνατο του σώματος.
Αυτή είναι η διατήρηση της ατομικής μορφής.
Αλλά ο ομιλητής πάει και πέρα από αυτή όταν λέει ότι, ακόμα και όπου παρατηρούμε τη μορφή να αλλοιώνεται, όπως όταν το νερό γίνεται υδρατμοί, συνεχίζει να υπάρχει μια συνέχεια.
Το ερώτημα είναι: αν η συνέχεια δεν βρίσκεται στη δομή, σε τι βρίσκεται; Γιατί ο ομιλητής λέει ότι δεν έχεις διαφορά με τους προγόνους σου, τα ζώα, τα φυτά και τα ορυκτά που προηγήθηκαν του σώματός σου σε παλαιότερες φάσεις της ύλης του. Επομένως εδώ δεν μιλάμε για διατήρηση της μορφής, εφόσον οι μορφές των ζώων και των ορυκτών διέφεραν. Άρα μιλάμε για τη διατήρηση κάποιου άλλου πράγματος. Ενώ όταν ο Λαβουαζιέ μιλά για την έλλειψη γέννησης και θανάτου, αναφέρεται στις συγκεκριμένες μορφές, στη δομή και ιδιότητες των χημικών στοιχείων.
Τελικά, δηλαδή, ο ομιλητής επεκτείνει την ιδέα μιλώντας όχι μόνο για την συνέχεια και σταθερότητα της μορφής μέσα στο χρόνο (οπότε εδώ μπορούμε να ορίσουμε αυτό που «συνεχίζεται», ακόμα δηλαδή και μετά το θάνατο του σώματος, ως την ψυχή), αλλά και για την συνέχεια και σταθερότητα που υπάρχει ανάμεσα σε διαφορετικές μορφές επίσης, όπως μεταξύ του νερού και των υδρατμών ή μεταξύ των φυτών και των ανθρώπων. Αλλά προφανώς τότε η συνέχεια και σταθερότητα δεν βρίσκεται στην μορφή ή την ψυχή. Πού βρίσκεται λοιπόν;
Η απάντηση είναι ότι βρίσκεται στο πνεύμα, που είναι η κοινή πηγή όλων των ψυχών και όλων των μορφών.
Και αυτό λέει ότι κάνει ο διαλογισμός. Δηλαδή ότι σε βοηθά να πας από τη φυλακή της προσωπικής σου μορφής -που αντιμετωπίζει το θάνατο γιατί βιώνει τον εαυτό της ως ξεκομμένο από τον υπόλοιπο κόσμο- στην ελευθερία που επέρχεται με την βίωση της κοινής ουσίας που υπάρχει σε όλες τις μορφές.
Για αυτό και, όπως λέει, ο μοναχός χρειάζεται να θυμάται κάθε μέρα ότι η παρούσα φύση του είναι η φύση του θανάτου, ότι δεν μπορεί να τον γλιτώσει, και να αγωνίζεται για να περάσει σε μια άλλη, βαθύτερη φύση του, που είναι η πνευματική φύση του Ενός που αποτελεί την πηγή όλων των μορφών.
Φτάνοντας στο Ένα, η διατήρηση της μορφής (μετενσάρκωση της ψυχής) σταματά και βιώνεις την νιρβάνα, την άφατη ουσία.
Σε πρακτική γλώσσα, στην πνευματική ζωή αυτό περιγράφεται ως η υπέρβαση του εγώ και η ένωση με το Θεό. Σε πρώτη φάση συνειδητοποιείς τη συνέχεια της μορφής σου μέσα στο χρόνο (μετενσάρκωση). Αντιλαμβάνεσαι, από τη μία, ότι είσαι πιο ρευστός και αιώνιος από ό,τι νόμιζες πως είσαι, αλλά και από την άλλη ότι η ρευστότητά σου είναι περιορισμένη διότι έχεις κάποια χαρακτηριστικά και δομές που σε κρατούν «προσωπικό» και ξεχωριστό από την υπόλοιπη ύπαρξη.
Η μάχη για να προχωρήσεις στην ταύτιση με το Όλο και την υπέρβαση του θανάτου δίνεται στην προσπάθεια να ξεπεράσεις την προσωπική ζωή χωρίς να χάσεις την ίδια τη ζωή.
Κι αυτό είναι κάτι που το απαντά ο καθένας από μόνος του: χρειάζεται η ατομική ζωή για να φτάσεις στην πνευματική ζωή; Τι είναι αυτό που κάνει το άλμα από τη μία κατάσταση στην άλλη; Πρόκειται για κάτι ζωντανό;
Η ιδέα ότι ο υλικός, ατομικός εαυτός αποτελεί την προϋπόθεση για οτιδήποτε άλλο διαφαίνεται τότε σε μεγάλο βαθμό ως η παγίδα που καλείσαι να ξεπεράσεις μέσω της πίστης. Κι αν θα ήταν δύσκολο ή αποφευκτέο να αψηφήσεις τον ίδιο το θάνατο, ο λειτουργικός κανόνας για μια ζωή ανάτασης προβάλλει όμως εκφρασμένος με ανησυχητική ακρίβεια στη φράση του Νίτσε:
"Ότι δεν με σκοτώνει, με κάνει δυνατότερο."
Γιατί καταδικάζει η χριστιανική Εκκλησία αυτή την ιδέα;
Διότι αν δεν γεννήθηκες, αν υπήρχες πάντα, δεν υπάρχει απόλυτη διαφορά μεταξύ εσένα και του Θεού. Δεν είσαι δημιούργημά Του.
Αν δεν είσαι δημιούργημα του Θεού, αυτό σημαίνει κατ’ ουσίαν ότι είσαι ελεύθερος, απλά χρειάζεται να εμβαθύνεις και να ανακαλύψεις την αιώνια σου φύση. Αλλά δεν έχεις ανάγκη ούτε από Θεό ούτε από Εκκλησία. Απλά κάνεις διαλογισμό, νηστείες, σκληραγωγίες, δίνεις ελεημοσύνη και συμπεριφέρεσαι σωστά. Αλλά είσαι εσύ ο ίδιος κύριος του εαυτού σου, με την έννοια ότι είσαι ο ίδιος υπεύθυνος για την πορεία σου. Ούτε από τον Θεό περιμένεις κάτι, ούτε από τους μεσάζοντες Αυτού.
Η νοοτροπία της ελευθερίας ως προς τα πνευματικά θέματα εκφράζεται μετά κατά φυσικό τρόπο και στα πολιτικά θέματα. Δεν αισθάνεσαι υποχρεωμένος να υπακούς στον Πατριάρχη και τον βυζαντινό αυτοκράτορα, τον διοικούντα ελέω Θεού.
Λοιπόν η ίδια η εξουσιαστική δομή της θεοκρατικής κοινωνίας ανατρέπεται.
Τα υπόλοιπα είναι ιστορία. Σε ποια Εκκλησιαστική Σύνοδο ανακηρύχθηκε ο ανίερος χαρακτήρας της πίστης στη μετενσάρκωση; Ποια θέση είχαν στη βυζαντινή αυτοκρατορία οι ανώτεροι κληρικοί που πήραν αυτή την απόφαση;
Μπορεί οποιοσδήποτε από εμάς τους λαϊκούς να πει γιατί είναι ανίερη η ιδέα ότι ο Θεός, η αιωνιότητα, η απεραντοσύνη, είναι ένα κρυμμένο κομμάτι του ίδιου του εαυτού μας;
Υπάρχει άλλη απάντηση εκτός από το ότι, όταν το συνειδητοποιείς αυτό, καθοδηγείς ο ίδιος τον βίο σου και αποφασίζεις ο ίδιος αν και πού θα σκύψεις το κεφάλι;
Κι όταν έχεις μια θρησκευτική κουλτούρα που ενθαρρύνει τη δουλοπρέπεια και το φόβο προς το Θεό, τόσο στα πνευματικά όσο και στα πολιτικά θέματα, είναι αναπόφευκτο ότι θα έρθει μια κοινωνική αντίδραση που θα καταρρίψει τη θρησκεία, όπως έγινε με τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό.
Τελικά η πνευματική κουλτούρα απορρίπτεται και ζεις απλά για υλιστικούς λόγους. Δεν προσπαθείς να μετατρέψεις την ύλη σε πνεύμα. Ζεις για την ύλη.
Μέχρι που η όλη κοινωνία τρελαίνεται από οικονομικές, υλιστικές συγκρούσεις, και βρίσκεις ότι πρέπει να σκεφτείς τα πράγματα από την αρχή, γιατί το παιχνίδι έχει χαθεί.
Το «πίστευε και μη ερεύνα» τότε δεν λειτουργεί. Πρέπει να σκεφτείς τα πράγματα από τα ίδια τα θεμέλια.
Ποιος θα σε καθοδηγήσει; Οι στοχαστές στην Ελλάδα γνωρίζουν μόνο από ευρωπαϊκό διαφωτισμό,
ενώ οι πιστοί ζουν στο Βυζάντιο.
Ω πνεύμα, αγέννητο και φωτοβόλο,
λάμψε στο σκοτάδι του νου μας.
Από το φόβο και το δόγμα,
από την "πίστη στα ιερά κείμενα"
και την πίστη στον ίδιο τον "Θεό",
οδήγησέ μας στη γνώση μέσω της εμπειρίας,
στην ελευθερία από τις γνώμες των ανθρώπων
και στη θέληση και στο θάρρος
να περπατήσουμε στην Ιερά Οδό.
Βιογραφικά στοιχεία του ομιλητή.
Παλιότερα είχα διαβάσει ένα βιβλίο του διάσημου αυτού βιετναμέζου βουδιστή μοναχού, το οποίο βρήκα πολύ ποιητικό και βαθύ. Να μερικά στοιχεία για αυτόν, που συλλέγω από τη Wikipedia:
Λέγεται Θιτς Νατ Χαν (Thich Nhat Hanh) και έχει γράψει περισσότερα από 100 βιβλία, 40 εκ των οποίων στα αγγλικά. Το 1967 ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που ήταν ο ίδιος κάτοχος Νόμπελ ειρήνης, πρότεινε τον Θιτς Νατ Χαν για το Νόμπελ ειρήνης, αλλά δεν δόθηκε εκείνη τη χρονιά. Ο Κινγκ, που ήταν ο ίδιος χριστιανός κληρικός, πίεσε την επιτροπή να δώσει το Νόμπελ ειρήνης σε αυτό τον βουδιστή μοναχό, λέγοντας γι’ αυτόν:
«Δεν γνωρίζω προσωπικά κανέναν πιο άξιο για το βραβείο από αυτόν τον πράο βιετναμέζο μοναχό. Οι ιδέες του για την ειρήνη, αν εφαρμόζονταν, θα έχτιζαν ένα μνημείο στον οικουμενισμό, στην παγκόσμια αδερφοσύνη και στην ανθρωπιά.»
Βραβεύτηκε με το «Βραβείο Ηθικής Συνείδησης» το 1991 κι έχει εμφανιστεί σε πολλά ντοκιμαντέρ, όπως το «Η Δύναμη της Συγχώρεσης» (The Power of Forgiveness). Ίδρυσε το Van Hanh Βουδιστικό Πανεπιστήμιο στη Σαϊγκόν, καθώς και τη Σχολή Κοινωνικής Υπηρεσίας Νέων (School of Youth for Social Service), την οποία η Wikipedia περιγράφει ως «ουδέτερο σώμα βουδιστών ειρηνιστών που πήγαιναν σε αγροτικές περιοχές για να ιδρύσουν σχολεία, να χτίσουν κλινικές και να βοηθήσουν στην επαναδόμηση των χωριών [λόγω των καταστροφών από τον πόλεμο].»
Διδάχτηκε συγκριτική θεολογία στο πανεπιστήμιο Πρίνστον στην Αμερική και αργότερα δίδαξε βουδισμό στο πανεπιστήμιο Κολούμπια. Εκτός από βιετναμέζικα, μιλούσε Γαλλικά, Κινέζικα, Σανσκριτικά, Πάλι, Ιαπωνικά και Αγγλικά. Το 1963 επέστρεψε στο Βιετνάμ για να βοηθήσει άλλους μοναχούς στις μη βίαιες προσπάθειές τους να εδραιώσουν την ειρήνη, μέχρι την εξορία του από εκεί δέκα χρόνια αργότερα.
Είναι πνευματικός δάσκαλος στην παράδοση του βουδισμού, μοναχός, συγγραφέας, ποιητής και ακτιβιστής για την ειρήνη. Μένει σε μοναστήρι στη Γαλλία. Ταξιδεύει διεθνώς για σεμινάρια και ομιλίες με θέμα την πνευματικότητα και την ειρήνη. Είναι δημιουργός του όρου «εμπλεκόμενος βουδισμός» (δηλαδή βουδισμός που προσπαθεί να φέρει ειρήνη στην κοινωνία) και συγγραφέας του βιβλίου:
«Βιετνάμ - λωτός σε θάλασσα φωτιάς»
http://www.youtubetranslations.gr/
.
